Đèn dầu cổ lần đầu tiên xuất hiện ở nước ta là khi những nhà truyền giáo Pháp đến Việt Nam vào cuối thế kỷ XIX. Đèn gồm có một bầu đựng dầu làm bằng đồng và một sợi bấc. Đoạn dưới sợi bấc nhúng trong bầu để dẫn dầu, đoạn trên nhô lên khỏi bầu đèn để châm lửa đốt thắp sáng. Ban đầu đèn dầu được dùng trang trí trong những nhà thờ Thiên chúa Giáo, ngoài ra chỉ những nhà chức sắc, giàu có mới được dùng đèn dầu. Ít năm sau đó, hãng dầu “Con sò” (Shell) của Hoa Kỳ mang dầu hỏa sang bán ở nước ta, đèn dầu mới phổ biến từ ngày ấy và cái tên đèn Hoa Kỳ cũng ra đời từ nguyên cớ này. Từ đó, đèn dầu thay thế cho đèn đốt bằng dầu thực vật, nến sáp và gắn với đời sống sinh hoạt, lao động sản xuất và tâm linh của người dân. Ngày rạng thì thôi, nhưng hễ đêm sập xuống hay tinh mơ, nhập nhoạng là nhà nào, nhà ấy chong đèn; việc làng, việc xã, sinh hoạt, học hành của con trẻ đều quanh ngọn đèn đó. Bên ngọn đèn dầu, mẹ khi thì đan lát, thêu thùa, may vá, lúc bóc lạc, lựa đậu đỗ, cha thức khuya đọc sách, sửa vật dụng trong nhà… Quanh ánh sáng mờ ảo của chiếc đèn bé tẹo, ông bà, cha, mẹ dạy cho những thế hệ cháu con của mình bao điều hay lẽ phải trong cuộc sống. Ngoài giá trị hiện thực, đèn dầu còn mang đậm yếu tố tâm linh. Đèn dầu thường được dùng thắp sáng trên ban thờ gia tiên, nơi thờ tự các bậc thánh nhân, phật pháp. Đến đầu thập niên 1990, những chiếc đèn dầu vẫn giữ một vị trí quan trọng trong đời sống của người dân. Ngày nay, ngọn lửa đèn dầu vẫn được trân trọng đặt trên ban thờ trong mỗi gia đình, đền, chùa, miếu mạo như biểu tượng của ánh sáng tâm linh làm ấm thêm không gian sinh sống, thờ tự. Thăng trầm cùng bao biến thiên của lịch sử, từ chiếc đèn Hoa Kỳ ban đầu, chiếc đèn dầu được cải tiến về hình dáng, chất liệu từ đồng đến gốm, sứ, gỗ, sắt tây và cả chai lọ thủy tinh cũ cho phù hợp với tín ngưỡng văn hóa và tập quán, sinh hoạt của người dân Việt.